De VoorzieningenWijzer: minder betalingsachterstanden bij huurders (interview met Martijn Boer van Zorgweb)

Hoe voorkom je het telefoontje van je huurder dat betalen niet meer lukt? De VoorzieningenWijzer helpt mensen die de weg kwijt zijn geraakt in het woud aan voorzieningen en toeslagen. Of mensen die simpelweg niet weten dat ze ergens recht op hebben. Die hulp scheelt huurders gemiddeld 600 euro per jaar. 

Martijn Boer is partner bij Zorgweb, een onafhankelijke kennisorganisatie in de zorg. In 2016 ontwikkelde hij De VoorzieningenWijzer. In een gesprek met Ritske Dankert vertelt Martijn hoe deze aanpak huurders helpt om hun financiële basis op orde te krijgen. 

De essentie van De VoorzieningenWijzer is om mensen te helpen de beschikbare voorzieningen in Nederland te benutten. ‘We hebben een heel mooi sociaal vangnet met veel regelingen voor mensen met een wat lager inkomen, maar feit is ook dat het wel heel ingewikkeld is om daar gebruik van te maken,’ stelt Martijn. ‘Onze ervaring is dat het loont om mensen daarbij te helpen.’ 

De aanpak bestaat uit twee onderdelen. Aan de ene kant heeft Zorgweb een applicatie ontwikkeld, die inzicht geeft in alle landelijke en lokale regelingen die er zijn. Deze applicatie is zowel door mensen zelf als door professionals te raadplegen. ‘We koppelen hier als tweede element heel nadrukkelijk persoonlijke ondersteuning aan,’ zegt Martijn. ‘Want veel mensen hebben hulp nodig om hun weg te vinden. We maken dan een verbinding met het bestaande lokale netwerk om mensen ondersteuning te bieden.’ 

Onzichtbare groep

Martijn vertelt hoe het idee ontstond. Hij werkte in die tijd als manager wonen bij Domesta in Drenthe. ‘In 2013, 2014 deden we als Drentse woningcorporaties een woonlastenonderzoek. Daar kwam uit naar voren dat een derde van de Drentse huurders betaalbaarheidsrisico’s liep.’ Dat was een eyeopener. ‘We schrokken ervan,’ vertelt Martijn. Uiteraard wisten ze wel dat een deel van hun huurders financieel kwetsbaar was. ‘Die waren bij ons bekend als sleper of als wanbetaler.’ Maar dit onderzoek liet zien dat er ook nog een onzichtbare groep is. Martijn: ‘Het vertelde ons dat er een grote groep mensen is die we nog niet kennen, maar die wel op het randje balanceert.’

De Drentse corporaties realiseerden zich dat deze groep pas in beeld ging komen op het moment dat mensen zouden bellen om te zeggen dat ze de huur niet meer konden betalen. 

‘Dat was de trigger om na te gaan denken waar dit hem nou in zat,’ vertelt Martijn. ‘We vermoedden dat het probleem niet alleen maar in de huurprijzen of de woonlasten zat. Ik ben toen gaan kijken hoe het vangnet voor deze mensen eigenlijk in elkaar zat.’ 

Ingewikkeld

‘Ik zie mezelf nog zitten achter die laptop,’ blikt Martijn terug. ‘Wij waren als corporatie in vier gemeenten actief en ik probeerde per gemeente te snappen hoe het zat.’ Martijn kwam erachter dat er inderdaad veel geregeld was, maar dat het ook heel ingewikkeld was om te begrijpen hoe je van al die regelingen gebruik kon maken. ‘Bij de ene gemeente moest ik een aanvraagformulier printen, bij de andere logde ik in met mijn DigiD. Voor toeslagen vanuit het Rijk moest ik weer naar een eigen omgeving van de Belastingdienst.’ Martijn snapte waarom veel mensen moeite hadden om alles te vinden en te doorgronden. 

‘Zo kwam ik op het idee. Zou het eigenlijk niet mooi zijn als mensen geholpen werden om dat vangnet daadwerkelijk te benutten?’ Martijn realiseerde zich ook dat huurbevriezing of huurmatiging niet genoeg is. ‘Je moet echt zorgen dat mensen geholpen worden om in de breedte de financiële basis op orde te krijgen, want huur en woonlasten zijn maar een klein deel van de financiële huishouding.’ 

Impact van armoede

In de pilot voor De VoorzieningenWijzer trad Martijn op als eerste consulent. Hoe groot de impact van armoede is, ontdekte hij toen hij bij huurders thuiskwam. Martijn: ‘In eerste instantie dacht ik dat het mooi zou zijn als we mensen konden helpen om een beetje geld te besparen. Maar we kwamen er al snel achter dat het daar eigenlijk niet over ging. Mensen wilden vooral rust.’ 

Huurders zeiden dat het natuurlijk vervelend is om van weinig geld rond te komen, maar dat de echte stress kwam van de angst dat dingen niet goed geregeld waren. ‘We merkten dat veel mensen terughoudend waren om van voorzieningen gebruik te maken,’ vertelt Martijn. ‘Ze waren bang om fouten te maken en dan later bedragen terug te moeten betalen.’

Daar zit volgens Martijn het verschil met hogere inkomens. Als je een financiële buffer hebt, dan denk je: ik zie aan het eind van het jaar wel of ik moet bijbetalen of geld terugkrijg. Mensen met een kleine beurs willen tegenvallers aan het eind van het jaar voorkomen. ‘Want juist dan lopen mensen vast,’ legt Martijn uit. ‘Als er geen buffers zijn, dan heb je per direct een probleem als je een boete krijgt of iets moet terugbetalen. En dan volgt vaak dat telefoontje aan de corporatie dat het lastig gaat worden om de huur te betalen deze maand.’ 

Digitaal én persoonlijk

Martijn benadrukt hoe belangrijk het is dat de aanpak van De VoorzieningenWijzer uit twee onderdelen bestaat: een applicatie én persoonlijke begeleiding. ‘Er is een tijd geweest dat we dachten dat we alles met apps konden oplossen. Digitalisering is mooi, maar we moeten er oog voor hebben dat er een behoorlijk grote groep mensen is die er gewoon niet zelf uitkomt.’ Een deel van De VoorzieningenWijzer heeft Zorgweb inmiddels digitaal ontsloten, zodat huurders zelf de check kunnen doen. ‘Maar als dat te ingewikkeld wordt, dan moet er een rode knop zijn. Dan moet je van iemand hulp kunnen krijgen, bijvoorbeeld van een wijkteam of een coach van de corporatie die ondersteuning kan bieden.’ 

Het gaat niet om niks. Het doorlopen van De VoorzieningenWijzer levert mensen gemiddeld 600 euro per jaar op. Soms gaat het zelfs om duizenden euro’s per jaar. ‘We komen mensen tegen die gewoon niet weten dat ze gebruik kunnen maken van toeslagen. Je maakt vaak het verschil tussen het niet meer redden en het wel kunnen redden,’ vertelt Martijn. 

SchuldenlabNL

Sinds 2020 is De VoorzieningenWijzer een van de geaccrediteerde projecten van SchuldenlabNL, waar Koningin Máxima erevoorzitter van is. SchuldenlabNL gaat op zoek naar lokale initiatieven voor het tegengaan van schulden en armoedepreventie, die een bewezen effect hebben. Vervolgens worden die projecten doorontwikkeld, zodat het maatschappelijk rendement steeds hoger wordt. De VoorzieningenWijzer is het vijfde initiatief dat op deze manier opgeschaald wordt. 

Telkens blijkt hoe belangrijk de verbinding tussen de verschillende maatschappelijke partners is. De VoorzieningenWijzer sluit daarom altijd aan bij het bestaande netwerk. ‘Het zijn allemaal onmisbare schakels in een groter geheel,’ stelt Martijn. Hij geeft een voorbeeld. ´In Drenthe gaven woningcorporaties budgetcursussen aan huurders, maar wat ons opviel: de mensen die wij graag in die cursussen wilden hebben, kwamen één keer of helemaal niet.’ 

Het bleek te maken te hebben met de stress die meekomt met armoede. ‘Als je aan het overleven bent, dan heb je wel wat anders aan je hoofd. Morgen moeten de kinderen brood mee naar school,’ licht Martijn toe. ‘Maar als je eerst wat meer lucht regelt met De VoorzieningenWijzer, dan staan mensen wel open voor zo’n stap. Daarom is het zo belangrijk om die verbinding te leggen.’ 

Woningcorporaties spelen hierin een belangrijke rol, bijvoorbeeld in het vinden van mensen. Voorheen koppelden corporaties De VoorzieningenWijzer meestal aan het incassoproces. ‘Dat is nog steeds waardevol, dat je bij het maken van betalingsafspraken de check doet of de basis op orde is.’ Maar steeds vaker schuiven corporaties deze stap naar voren. ‘Wat goed werkt, is om het aan te bieden als preventieve maatregel, bijvoorbeeld bij een nieuwe verhuring.’

Aanbieden bij verhuring

Het aanbieden van De VoorzieningenWijzer bij de verhuring heeft twee voordelen. Martijn: ‘Als mensen dan al geholpen worden met zo’n check, dan voorkom je later problemen. Daar zit voor corporaties ook een meerwaarde, want we weten dat voorkomen beter is dan genezen.’ Het andere grote voordeel: je koppelt het los van schuldenproblematiek. ‘Je kunt heel laagdrempelig hulp aanbieden als een extra dienst, zonder dat je mensen het gevoel geeft dat ze iets fout hebben gedaan,’ licht Martijn toe. ‘Corporaties hebben een reparatiefonds voor lekkende kranen en gesprongen zekeringen, maar eigenlijk zou De VoorzieningenWijzer ook zo’n vast onderdeel moeten zijn. Het bevordert zorgeloos wonen.’ 

De VoorzieningenWijzer kan helpen om mensen lucht te geven, waardoor er ruimte ontstaat voor zaken als budgetcoaching en langetermijnoplossingen. Martijn ziet zo een wisselwerking met bestaande maatschappelijke organisaties. ‘Wij maken gebruik van de infrastructuur die er al is en andersom helpen wij het welzijnswerk, omdat je bij de mensen met wie zij werken financiële lucht creëert.’

Verbinding met gemeente

Martijn benadrukt dat het wel belangrijk is om de verbinding met de gemeente te leggen. ‘Die heeft de wettelijke taak om dit soort ondersteuning goed te organiseren. We zien bijvoorbeeld steeds vaker dat huurdersorganisaties of woningcorporaties dit inbrengen in de prestatieafspraken. Dan spreek je als corporatie met de gemeente af dat je als vindplaats dient en dat de gemeente vervolgens haar eigen rol oppakt.’ 

De VoorzieningenWijzer helpt niet alleen huurders zelf. Er zijn ook maatschappelijke effecten. ‘Je ziet bijvoorbeeld dat de instroom bij de schuldhulpverlening lager wordt. Want als het je lukt om mensen te vinden voordat ze vastlopen, dan wordt de groep die hulp nodig heeft bij het oplossen van schulden kleiner,’ stelt Martijn. 

Gemeenten gebruiken De VoorzieningenWijzer bij de aanvraag van een uitkering. Onderzoek heeft aangetoond dat hiermee het proces naar werk tot wel drie maanden verkort kan worden. Martijn: ‘Doordat mensen geholpen worden om de basis op orde te maken, ontstaat mentale rust en ruimte in het hoofd om succesvol te solliciteren.’ Ook voor gezinnen met kinderen heeft de aanpak veel impact. ‘Het benutten van kindpakketten geeft rust bij ouders en dat zorgt weer voor verhoogde participatie.’ 

Er zijn ook aanwijzingen dat De VoorzieningenWijzer effect heeft op de betaalbaarheidsrisico’s. ‘Toen we in Drenthe na vier jaar datzelfde onderzoek nog eens herhaalden, zagen we dat het aantal huurders dat risico liep terug was gelopen van een derde naar een kwart,’ vertelt Martijn. ‘Dat kun je natuurlijk nooit precies koppelen aan De VoorzieningenWijzer, maar het is wel een aanwijzing dat het inzetten op het voorkomen van problemen inderdaad loont.’

Corporaties kunnen zelf het initiatief nemen als De VoorzieningenWijzer nog niet is ingebed. De principiële discussie of corporaties een bijdrage aan het armoedeprobleem zouden moeten leveren, ligt immers wel achter ons. Wil je hiermee aan de slag, neem dan contact op met Zorgweb. ‘Dan kunnen we samen kijken wat de haakjes zijn om dit lokaal te kunnen inbedden,’ zegt Martijn. ‘We gaan dan ook nuchter kijken of De VoorzieningenWijzer in dit geval een meerwaarde zou kunnen bieden. We hebben de puzzel inmiddels al in meer dan zestig gemeenten gemaakt.’